Κοίμηση της Θεοτόκου – Αφιέρωμα

Γεγονότα της Κοιμήσεως

   Ο εορτασμός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Εκκλησίας μας και η μεγαλύτερη Θεομητορική γιορτή του ορθόδοξου εορτολογίου. Περιλαμβάνει το θάνατο και την ταφή της Παναγίας, καθώς και την ανάσταση και μετάστασή της στους ουρανούς.

 


   Καθώς δεν υπάρχουν μαρτυρίες σχετικά με τα γεγονότα του Θεομητορικού αυτού γεγονότος, μαθαίνουμε για την κοίμηση της Θεοτόκου μέσα από εξωβιβλικές μαρτυρίες και διηγήσεις μεγάλων εκκλησιαστικών ανδρών, όπως του Ιωάννη Δαμασκηνού, του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου και άλλων.

Όπως είναι γνωστό από την Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση, η Μαρία, μητέρα του Χριστού, πληροφορήθηκε για το τέλος της επίγειας ζωής της από άγγελο Κυρίου (σύμφωνα με την παράδοση ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ) τρεις ημέρες πριν και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα για το γεγονός.

Με μεγάλη χαρά που θα συναντούσε το μονογενή της Υιό Κύριό μας Ιησού Χριστό, πήγε να προσευχηθεί στο όρος των Ελαιών, όπου συνήθιζε να προσεύχεται και Εκείνος, αφού πρώτα χάρισε τα υπάρχοντά της σε δύο χήρες γειτόνισσές της.

Σύμφωνα με την παράδοση, την ημέρα της κοιμήσεως της Θεοτόκου οι Απόστολοι δεν ήταν όλοι στα Ιεροσόλυμα, καθώς κήρυτταν το Ευαγγέλιο σε μακρινούς τόπους. Έτσι, μια νεφέλη τους άρπαξε και τους εμφάνισε όλους μπροστά στο κρεβάτι όπου ήταν ξαπλωμένη η Θεοτόκος περιμένοντας την κοίμησή της στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Μαζί με τους Αποστόλους ήρθαν και θεόσοφοι Ιεράρχες, όπως ο Απόστολος Τιμόθεος, ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, ο Άγιος Ιερόθεος ο διδάσκαλος του Διονυσίου και λοιποί.

Αφού εκοιμήθη η Θεοτόκος, οι Απόστολοι της έκλεισαν τα μάτια και τη μετέφεραν στον κήπο της Γεσθημανής, όπου και την έθαψαν. Λέγεται ότι κατά τη μεταφορά του λειψάνου της, φανατισμένοι Ιουδαίοι προσπάθησαν να ακουμπήσουν και να ανατρέψουν το νεκροκρέβατό της, αλλά τυφλώθηκαν και τους κόπηκαν τα χέρια.

Τρεις μέρες μετά την κοίμηση της Θεοτόκου, ο Απόστολος Θωμάς (κατά την παράδοση) που απουσίαζε από την κηδεία της Παναγίας, ζήτησε να ανοιχτεί ο τάφος ώστε να προσκυνήσει και εκείνος το Σώμα της Θεοτόκου. Έτσι, άνοιξαν τον τάφο και με έκπληξη και ενθουσιασμό διαπίστωσαν ότι η Θεοτόκος είχε αναστηθεί σωματικά και ανελήφθη στους ουρανούς.

Επάνω στον τάφο της Παναγίας χτίστηκε ένας μεγαλοπρεπής ναός στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας Μαρκιανός και η δεύτερη σύζυγός του, Πουλχερία, έχτισαν ένα νέο ναό που υπάρχει μέχρι και σήμερα.

 

Ερμηνεία της Εικόνας

   Η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου που προσκυνάμε σήμερα απεικονίζει την Παναγία μας, τον Υιό της, τους Αποστόλους, τους Πατέρες της Εκκλησίας και Αγγέλους.

       

Στο κέντρο της κυριαρχεί η Θεοτόκος ξαπλωμένη, σα να κοιμάται, με τα μάτια της κλειστά και το πρόσωπό της γαλήνιο και ήρεμο. Μπροστά από το νεκροκρέβατό της βρίσκεται ένα αναμμένο κερί και από πάνω της απεικονίζεται ο Υιός της να κρατάει ένα φασκιωμένο βρέφος, σύμβολο της ψυχής της μητέρας Του.

Ο Απόστολος Πέτρος, κορυφαίος των Αποστόλων, θυμιατίζει στα δεξιά της εικόνας, ενώ οι λοιποί Απόστολοι που έχουν έρθει από τα πέρατα της Οικουμένης για το γεγονός είναι συγκεντρωμένοι γύρω από την Παναγία. Πίσω από τους Αποστόλους απεικονίζονται οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι, αν και δεν ήταν παρόντες αφού έζησαν σε μεταγενέστερα χρόνια, αγιογραφούνται διότι έγραψαν τροπάρια και λόγους αφιερωμένα στο γεγονός της κοιμήσεως.

Τέλος, οι Άγγελοι εικονίζονται στο πάνω μέρος να περιβάλλουν τον Χριστό και την ψυχή της Θεοτόκου, καθώς και να κρατούν ανοιχτές τις πόρτες του Παραδείσου για την Παναγία, την τιμιότερη απ’ όλους τους Αγγέλους.

   Η παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι η τελευταία από τα θέματα του Δωδεκαόρτου, το οποίο περιλαμβάνει της δώδεκα σπουδαιότερες εορτές της Εκκλησίας μας, και χρησιμοποιούνται για την αγιογράφηση των θόλων και των υψηλότερων σημείων των ναών.

 

Νηστεία και Εορτή

   Η νηστεία είναι η παλαιότερη από τις εντολές του Θεού, που έδωσε στον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο για να συνηθίσουν οι άνθρωποι στην υπακοή στο Θεό και στην πάλη κατά του διαβόλου.

Η νηστεία της Παναγίας (ή του Δεκαπενταύγουστου) καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα και ήταν αρχικά χωρισμένη σε δύο περιόδους, μια πριν τη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και μια πριν τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Τον 10ο αιώνα, όμως, αυτές οι δύο περίοδοι συνενώθηκαν σε μια νηστεία που ξεκινά από την 1η Αυγούστου και διαρκεί για 14 ημέρες, ήτοι μέχρι την 13η Αυγούστου, ως ισχύει μέχρι και σήμερα.

Κατά τη διάρκεια της νηστείας αυτής, νηστεύεται το λάδι (και φυσικά το κρέας, το ψάρι, τα τυροκομικά και τα αυγά) όλες τις μέρες εκτός των Σαββάτων και των Κυριακών που παρεμβάλλονται, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (6 Αυγούστου) καταλύεται το ψάρι. Ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός κι αν η γιορτή πέσει σε ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε και καταλύεται μόνον το ψάρι.

Η μέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου δεν είναι στις περισσότερες περιπτώσεις μια ημέρα πένθους για μια αγαπημένη γυναίκα που «έφυγε», αλλά μια γιορτή χαράς και αγαλλίασης για το σμίξιμο της μητέρας με τον αγαπημένο της υιό, την άνθηση της φύσης και την επιστροφή των ανθρώπων στη γενέθλια γη τους.

   Ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου τελείται σε όλη την Ελλάδα η Ακολουθία του Επιταφίου της Παναγίας. Οι επιτάφιοι στολίζονται με το σώμα επιταφίου και άνθη και εκεί μέσα εναποτίθεται η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ψάλλονται Εγκώμια και τελούνται ακολουθίες.

 

Γνωστότερες Εκδηλώσεις στην Ελλάδα

   Η Κοίμηση της Θεοτόκου στην Ελλάδα εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και ονομάζεται και «Πάσχα του Καλοκαιριού». Σε πολλά νησιά του Αιγαίου στολίζουν και περιφέρουν επιτάφιο προς τιμήν της Παναγίας και σε πόλεις και χωριά ανά την επικράτεια διοργανώνονται παραδοσιακά πανηγύρια σε εκκλησίες αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου και μεγάλα γλέντια.

   Στην Τήνο τον Δεκαπενταύγουστο πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με όλες τις τιμές, αφού ο εορτασμός είναι διπλός· αφενός η Κοίμηση της Θεοτόκου και αφετέρου η επέτειος του τορπιλισμού της «Έλλης». Ανήμερα της εορτής, τελείται η Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό της Ευαγγελίστριας και κατά τη διάρκειά της ο αρχηγός του Ναυτικού και ο εκπρόσωπος της Κυβέρνησης επιβαίνουν σε τορπιλάκατο και ρίχνουν στεφάνι στο σημείο όπου βυθίστηκε η φρεγάτα «Έλλη» από τους Ιταλούς κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας τον Δεκαπενταύγουστο του 1940.

Η ιερή εικόνα λιτανεύεται και μεταφέρεται από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού με τις μπάντες του Πολεμικού Ναυτικού και του Δήμου Τήνου να παίζουν πένθιμα εμβατήρια. Η πομπή καταλήγει στην Πλατεία Παντανάσσης, όπου τελείται Δέηση και εκφωνούνται Πανηγυρικοί. Μετά τη λήξη τους, η πομπή συνοδεύει την ιερή εικόνα στην επάνοδό της στον Ιερό Ναό Ευαγγελίστριας.

   Στην Πάρο, όπου βρίσκεται η εντυπωσιακή παλαιοχριστιανική εκκλησία της Παναγιάς Εκατονταπυλιανής στο λιμάνι της Παροικιάς, ανήμερα της Παναγίας γίνεται περιφορά του Επιταφίου της Παναγίας και ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι. Στο λιμάνι της Νάουσας, καΐκια με αναμμένες δάδες φωτίζουν μέσα στη νύχτα και προσεγγίζουν την προβλήτα δίνοντας το σύνθημα για την έναρξη της γλεντιού με παραδοσιακά τραγούδια και χορούς, όπως τον μπάλο.

   Μια άλλη λαμπρή εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στην Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά. Στο χωριό Καστανιά του όρους Βερμίου Ημαθίας βρίσκεται το πασίγνωστο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Σουμελά που ιδρύθηκε το έτος 1951, ως συνέχεια της ομωνύμου μονής στον Πόντο, που επί 16 αιώνες αποτελούσε σύμβολο και πνευματικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού.

Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά αγιογραφήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Πριν τον ξεριζωμό του Πόντου και την αναγκαστική έξοδο του 1922, οι μοναχοί της Ιεράς Μονής της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο έβαλαν την ιερά εικόνα μαζί με τον ανεκτίμητης αξίας Σταυρό με Τίμιο Ξύλο του Μανουήλ Γ΄ Κομνηνού και ένα χειρόγραφο ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου σε ένα μπαούλο και το έθαψαν στον προαύλιο χώρο του παρεκκλησίου της Αγίας Βαρβάρας. Το 1931, ο μοναχός Αμβρόσιος, ο ένας εκ των δύο εναπομεινάντων ζωντανών μοναχών της ιστορικής μονής, ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη για τον Πόντο, ξέθαψε τα κειμήλια και τα έφερε στην Ελλάδα.

   Το προσκύνημα της νέας Παναγίας Σουμελά αποτελεί σήμερα σύμβολο και φάρο των Ποντίων στον ελλαδικό χώρο και κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, στη γιορτή της Παναγίας, χιλιάδες επισκέπτες (Πόντιοι και μη) από όλη την Ελλάδα συρρέουν στην Παναγία Σουμελά για να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία και τον Μεγάλο Εσπερινό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Μετά, ακολουθεί μεγάλο γλέντι με παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια και χορούς.

Απολυτίκιον της Κοίμησης της Θεοτόκου

   Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε· μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς, καὶ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς λυτρουμένη, ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν.